8.1 Algemeen
Het nut van bijen is, naast de bestuivingstaak in de natuur en de land- en tuinbouw, de productie van:
- Honing
- Was
- Propolis
- Koninginnengelei
- Bijengif
- Stuifmeel
8.2 Honing
Honing wordt door de werksterbijen bereidt uit nectar verzameld in de bloemen of soms als honingdauw op bladeren van planten of bomen. Honingdauw is een afscheiding van bladluizen. De nectar wordt opgenomen uit de bloemen met een percentage suikers van 15 – 50 %. De nectar wordt in de honingmaag verzameld en gefilterd. De nectar wordt in de bijenkast afgegeven aan werksters en voorlopig opgeslagen in cellen. De nectar wordt door de bijen ingedikt in de kast door het te bewerken, onder meer door het weer opnemen van de nectar. Door te ventileren wordt overtollig vocht de kast uitgewerkt. Deze werkzaamheden vinden vooral ’s nachts plaats. Nectar kan als honing worden gekwalificeerd indien het suikergehalte is opgelopen tot ongeveer 80%.
Ook voegen de bijen tijdens de bewerking extra stoffen toe om de honing te conditioneren tegen bederf en enzymen worden toegevoegd om de honing licht verteerbaar te maken. In honing komt ook stuifmeel voor.
Hieraan is de honingsoort af te leiden. Honing is gezond omdat de enkelvoudige suikers direct opneembaar zijn in het menselijk bloed en derhalve direct energie kunnen leveren. Voorts komen in honing nog belangrijke mineralen en vitaminen voor. Om de kwaliteit van honing te waarborgen is in Nederland de Warenwet, en daaruit het Honingbesluit van toepassing op in de handel gebrachte honing. Er zijn eisen voor de etikettering en voor de samenstelling. Honing mag niet verhit zijn, mag niet gisten (te laag suikergehalte) en moet door bijen zijn verzameld. Het gehalte aan invertsuikers (enkelvoudige suikers, glucose, fructose) moet minimaal 65% zijn. Schadelijke stoffen (bestrijdingsmiddelen) moeten afwezig zijn.
8.3 Was
Was wordt door de jonge werksterbijen geproduceerd uit de wasklieren in de vorm van schilfertjes. Deze worden door de bijen gebruikt om de raten te bouwen. De was komt vrij nadat de imker oude veel bebroede raten vervangt door nieuwe (kunst)raten. De oude raten worden gesmolten door koken of stomen. De vrijkomende was wordt ontdaan van vuil door het filteren over een doek. Na het gieten van de ruwe was in een vorm ontstaat er een wasbrood. Van het wasbrood kan de imker kaarsen maken. De meeste imkers leveren de was in bij de imkervakhandel. Hier wordt de was weer verwerkt tot kunstraat of bijvoorbeeld bijenmeubelwas.
8.4 Propolis
Propolis wordt door de bijen vooral verzameld op knoppen van bloemen. Het is een kleverige harsachtige stof, denk maar eens aan de knop van een kastanje in het voorjaar. Bijen gebruiken deze stof voor velerlei doeleinden. De kleverige kithars levert de knop van de plant bescherming op tegen weer en wind en heeft een bacterie- en schimmel werende werking. Het is in de bijenwoning in gebruik als een soort cement. Kieren worden dichtgemaakt met propolis of de vliegopening wordt verkleind, ruimten kleiner dan 5 mm, bijvoorbeeld tussen de raten worden dichtgezet en de raten worden er mee vastgezet. Maar propolis heeft meer goede eigenschappen. Het bezit antiseptische eigenschappen, waardoor de cellen in de raat na het uitlopen van de bijen met een dun laagje propolis worden ontsmet. Ook ongewenste voorwerpen in de bijenkast, die door de bijen niet kunnen worden verwijderd, worden geheel in de propolis gezet, bijvoorbeeld een dode muis. Een dergelijk beest wordt op die wijze ontsmet en gemummificeerd. Ook zal propolis in beperkte mate worden toegevoegd aan honing, waardoor de honing beter houdbaar blijft. Propolis kan door de imker worden verzameld uit een bijenkast, bijvoorbeeld vanaf de koninginneroosters. Het afzetten van propolis door de bijen kan ook worden bevorderd door de dekplank van de kast te vervangen door een fijn gaas. De bijen kitten dit gaas geheel dicht. Deze kit is dan door de imker gemakkelijk te verwijderen, indien dit gaas in de diepvries wordt gelegd, waarna de propolis er gemakkelijk is af te breken. Propolis heeft ook voor de mens een krachtige genezende werking voor allerlei kwalen. Een imker heeft het altijd in pure toestand in huis en neemt een kluitje in de mond (als kauwgum) indien een keelontsteking de kop op steekt. De genezende werking komt voort uit de bacteriedodende werking van in propolis voorkomende stoffen. Propolis kan zowel inwendig als uitwendig tegen ontstekingen worden toegepast , verwerkt in zalf, tinctuur of drank.
8.5 Koninginnengelei
De larven die door het bijenvolk zijn uitgekozen om tot koningin te worden opgekweekt, worden gevoed met gelée royale, koninginnegelei. Deze extra voeding zorgt ervoor dat uit het bevruchte eitje een koningin tevoorschijn komt in plaats van een werksterbij. Het voedsel is aanwezig in de voedersap-klieren van werksterbijen tussen hun zesde en tiende levensdag. De koninginnengelei kan door imkers worden gewonnen door het verwijderen van de koninginnelarf en het opzuigen van de gelei met een plastic injectienaald. Eén cel levert ongeveer 30 mg gelée royale. Koninginnegelei is eiwit- en vitaminerijk. Voor de mens heeft de koninginnegelei een heilzame werking bij gebrek aan eetlust , bij vermagering en depressies.
8.6 Bijengif
Bijengif wordt door enkele bedrijven gewonnen voor farmaceutische doeleinden. Het bijengif bevat ontstekingsremmende stoffen en kan een gunstig effect hebben bij reumapatiënten. Een deel van de werking kan ook worden verklaard door de aanwezigheid van stoffen die een pijnverzachtende werking veroorzaken . Het gif wordt gewonnen door bijen in een soort ballon te laten steken, waarin de vloeistof wordt opgevangen.
8.7 Stuifmeel
Stuifmeel is de eiwitbron voor de voedering van de larven, de koningin en de jonge werksters met de taak de larven met voedersap te voeren. Ook bestaat stuifmeel uit vetten en bevat het mineralen. Stuifmeel wordt verzameld in bloeiende bloemen, waarbij tevens het stuifmeel van bloem tot bloem en van plant tot plant wordt verspreid om hiermede de bevruchting van de planten te bewerkstelligen. Het stuifmeel wordt in de raten opgeslagen en afgedekt met een laagje honing. De stuifmeel moet eerst in de cellen fermenteren om voor de bijen goed verteerbaar te zijn.
Het stuifmeel heeft vele verschillende kleuren. Facelia/blauw, paardebloem/oranje, klaver/bruinwit, paardekastanje/steenrood enz. Het is voor de imker in die zin interessant omdat hij op de vliegplank kan waarnemen waar de bijen op vliegen. Bijen zijn in redelijke mate bloemvast, dat wil zeggen dat indien er een bepaald gewas massaal bloeit dat alle bijen zich daarop oriënteren. Dit komt voor bij koolzaad, paardebloem, linde, heide e.d. Stuifmeel wordt door imkers in bijvoorbeeld Frankrijk gewonnen door een stuifmeelval voor de vliegopening te monteren. Bij binnenkomst in de kast worden de klompjes stuifmeel van de korfjes afgestreken door de bijen door een (te kleine) opening te laten lopen. Het stuifmeel wordt als een soort voedingssupplement gebruikt voor zwakke patiënten. Ook wordt stuifmeel geconsumeerd door allergie patiënten. Hiermede kan hooikoorts worden tegengegaan. In Nederlandse omstandigheden is de winning van stuifmeel niet wenselijk omdat de omstandigheden voor de bijen hier niet optimaal zijn en ze de stuifmeel niet kunnen missen. Bij afname zou spoedig een sterke verzwakking van de volken kunnen optreden. Herkomst van honing kan worden bepaald met stuifmeelanalyse.